Sản lượng một số vật liệu xây dựng trong đó có xi măng đang dư thừa, cơ quan quản lý khuyến cáo hạn chế đầu tư.   Ảnh: Đức Thanh

Dư cung lớn

Bộ Xây dựng vừa lưu ý tới các ngành sản xuất vật liệu chính yếu như xi măng, gạch ốp lát, kính xây dựng trước thực trạng tổng công suất đầu tư cả 3 lĩnh vực này đều có cung vượt cầu, khiến tiêu thụ thấp hơn sản lượng sản xuất.

Theo mục tiêu trong Chiến lược phát triển vật liệu xây dựng Việt Nam thời kỳ 2021 - 2030, định hướng đến năm 2050, tổng công suất đầu tư cả 3 sản phẩm nêu trên đã tiệm cận mục tiêu năm 2025, trong khi đó, sản lượng sản xuất chỉ đạt khoảng 80-85% công suất thiết kế, sản lượng tiêu thụ thấp hơn so với sản lượng sản xuất.

Với lĩnh vực xi măng, các dây chuyền đã được Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư đến năm 2030 là 24 dây chuyền, với tổng công suất 36,31 triệu tấn. Như vậy, dự kiến đến năm 2030, cả nước có 109 dây chuyền sản xuất xi măng với tổng công suất 140,35 triệu tấn/năm.

Trong khi đó, sản lượng clinker và xi măng sản xuất năm 2020 của ngành đạt khoảng 104 triệu tấn, nhưng tiêu thụ chỉ đạt 100 triệu tấn. Cần phải nói thêm, trong 100 triệu tấn sản phẩm đã tiêu thụ, chỉ có 62 triệu tấn bán tại nội địa, 38 triệu tấn còn lại là xuất khẩu.

Ngành sản xuất kính xây dựng cũng không khá hơn. Số liệu thống kê cho thấy, tính đến hết năm 2020, tổng công suất thiết kế các nhà máy sản xuất khoảng 5.120 tấn/ngày, tương đương 355 triệu m2 quy tiêu chuẩn/năm, trong đó kính nổi là 3.370 tấn/ngày (tương đương 235 triệu m2 quy tiêu chuẩn/năm) và kính cán là 700 tấn/ngày (tương đương 48 triệu m2 quy tiêu chuẩn/năm), kính siêu trắng 1.050 tấn/ngày (tương đương 72 triệu m2 quy tiêu chuẩn/năm).

Sản lượng sản xuất kính xây dựng năm 2020 đạt khoảng 280 triệu m2, nhưng sản lượng kính phẳng tiêu thụ chỉ khoảng 200 triệu m2. Hiện tại một số đơn vị sản xuất kính đã phải tạm dừng sản xuất trên một số dây chuyền.

Còn lĩnh vực gạch ốp lát, tính đến hết năm 2020, cả nước đã có 83 nhà máy sản xuất gạch ốp lát được đầu tư với tổng công suất khoảng 826 triệu m2/năm, bao gồm 57 nhà máy sản xuất gạch ceramic, 21 nhà máy sản xuất gạch granite và 5 nhà máy sản xuất gạch cotto.

Thế nhưng, tổng sản lượng sản xuất năm 2020 chỉ đạt 560 triệu m2 cho cả 3 loại và tổng sản lượng tiêu thụ nội địa năm 2020 chỉ khoảng 465 triệu m2, trong đó gạch ceramic khoảng 340 triệu m2; granite 100 triệu m2 và cotto khoảng 25 triệu m2.

Siết đầu tư

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cho rằng, với hiện trạng của ngành xi măng, gạch ốp lát và kính xây dựng, các địa phương khi xem xét, quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư các dự án sản xuất các sản phẩm nói trên cần cân nhắc, tránh việc đầu tư tràn lan, dẫn đến cung vượt cầu, gây lãng phí nguồn lực xã hội.

Ông Sinh nhấn mạnh, với lĩnh vực xi măng, phải thực hiện theo Chỉ thị số 38/CT-TTg ngày 29/9/2020 của Thủ tướng Chính phủ, hạn chế việc đầu tư mở rộng, nâng công suất các dự án xi măng tại các thành phố lớn, khu vực tập trung dân cư, các khu vực cảnh quan, môi trường thiên nhiên cần được bảo vệ.

Các địa phương phải thực hiện nghiêm túc việc lấy ý kiến của cơ quan quản lý nhà nước về vật liệu xây dựng trước khi chấp thuận chủ trương đầu tư các dự án đầu tư sản xuất vật liệu xây dựng.

Siết cấp phép đầu tư các dự án xi măng, gạch ốp lát, kính xây dựng là việc cần kíp lúc này. Dư cung lớn khiến các doanh nghiệp trong các ngành này sẽ trầy trật hơn trong tiêu thụ, cạnh tranh bằng mọi giá để bán hàng, hiệu quả kinh doanh đạt thấp.

Công ty cổ phần CMC, doanh nghiệp chuyên sản xuất vật liệu xây dựng cho hay, năm 2020, doanh nghiệp này đã giảm doanh thu và lợi nhuận lần lượt là 14% và 26,7% so với thực hiện trong năm 2019, với tổng doanh thu là 1.360,4 tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế là 151,1 tỷ đồng. Ngoài nguyên nhân do Covid-19, thì còn do sản lượng gạch ốp lát trong nước cung vượt cầu, lượng tồn kho của các nhà máy từ năm trước là rất lớn, khiến việc cạnh tranh về giá diễn ra khốc liệt, các nhà máy đua nhau giảm giá cắt lỗ, giảm tồn kho, dẫn đến kết quả kinh doanh bị ảnh hưởng.

Tương tự, Công ty cổ phần Viglacera Hạ Long thừa nhận, do hàng tồn kho lớn, trong quý I/2021, doanh nghiệp này đã phải hạ giá bán để giảm tồn kho, dẫn tới doanh thu trong quý sụt giảm so với cùng kỳ 2020 và lợi nhuận sau thuế bị lỗ so cùng kỳ.

Trong khi đó, dư cung không còn là chuyện mới của ngành xi măng. Sau một quá trình đầu tư dồn dập, nguồn cung xi măng trong nước đã vượt cầu trên 40 triệu tấn. Để tiêu thụ hết sản phẩm làm ra, các doanh nghiệp xi măng buộc phải tìm đường xuất khẩu để tránh tồn kho, dù có thời điểm giá xuống thấp.

Hiệp hội Xi măng Việt Nam (VNCA) đánh giá, thị trường tiêu thụ nội địa chững lại, trong khi sản lượng vẫn tăng, khiến hoạt động xuất khẩu tăng đột biến, nhưng không bền vững, hiệu quả giảm sút. Năm 2018, xi măng xuất khẩu đạt 31,6 triệu tấn, nhưng chỉ thu về 1,246 tỷ USD, đơn giá bình quân chưa đầy 40 USD/tấn. Năm 2020, xuất khẩu 38 triệu tấn, nhưng giá xuất khẩu thậm chí còn giảm đi, chỉ đạt 37 USD/tấn.