Diêm dân bất an

Nắng tháng 6. Mới nửa buổi sáng mà cánh đồng muối ở Sa Huỳnh, xã Phổ Thạnh (Đức Phổ, Quảng Ngãi) như chảo lửa. Trên khắp các ô ruộng muối, người người đang đầm nền ruộng, một số khác thì hì hục đẩy xe cút kít rải cát lên trên. Những tấm lưng đẫm ướt mồ hôi, những đôi chân trần thoăn thoắt bước trên bờ, bì bõm xuống làn nước mặn và những khuôn mặt lã chã mồ hôi mặn chẳng kém gì nước biển.

Phần diện tích của đồng muối Sa Huỳnh đang được nhà đầu tư lên phương án đền bù, giải tỏa để phân lô, bán nền.

Múc nước dưới kênh đổ vào ruộng đã rải cát, ông Ngô Tấn Hồng (65 tuổi) ở thôn Tân Diêm bày tỏ: “Người dân ở đây từ bao đời nay đã gắn chặt với ruộng muối để kiếm kế sinh nhai, trang trải cho con cái học hành cũng từ đồng muối này mà ra. Vị muối ở đây ngon nhất nước. Vậy mà, nguy cơ thất nghiệp đang hiện rõ”. 

Đang vun muối thành từng đụn nhỏ như chiếc nón úp, diêm dân Nguyễn Văn Hải nghe câu chuyện cũng chêm vào: “Vị mặn của muối đã ngấm vào huyết quản rồi, nên khi nghe tin chính quyền chuẩn bị thu hồi đất, đền bù, giải tỏa để lấy đất làm khu dân cư, xây biệt thự thì diêm dân đứng ngồi không yên. Bao nhiêu năm nay làm muối, giờ nếu giải tỏa trắng, đền bù vài trăm triệu đồng, chúng tôi biết chuyển nghề gì cho phù hợp. Đất nông nghiệp không, đất rừng không, tàu thuyền đánh cá không…” - ông Hải bỏ lửng câu nói rồi bì bõm lội xuống ruộng muối cào đẩy, những giọt mồ hôi rơi như mưa xuống mặt ruộng…

Điều mà ông Hồng, ông Hải băn khoăn ấy là cuối năm ngoái, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã có quyết định chủ trương đầu tư Dự án Khu dân cư kết hợp chỉnh trang đô thị Sa Huỳnh (xã Phổ Thạnh, huyện Đức Phổ) cho Công ty cổ phần Đầu tư - Phát triển đô thị Ân Phú.

Dự án có tổng vốn đầu tư hơn 210 tỷ đồng. Quy mô dự án được xây dựng trên diện tích gần 20 ha, trong đó hơn 15,6 ha dành cho đất quy hoạch mới, hơn 3,9 ha đất ở hiện trạng chỉnh trang. Hơn 10 ha ruộng muối Sa Huỳnh của diêm dân sẽ phải nhường đất cho dự án.

“Trên diện tích dự án, nhà đầu tư đề xuất khai thác 489 lô đất nền, trong đó có 377 lô nhà ở liền kề, 112 lô xây dựng nhà biệt thự”, ông Nguyễn Duy Trinh, Chủ tịch UBND xã Phổ Thạnh cho biết. 

Ông Trinh cũng tiếc nuối: “Đồng muối Sa Huỳnh có vai trò rất quan trọng, vừa tạo môi trường sinh thái, vừa có ý nghĩa bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Sa Huỳnh”. 

Đè lên không gian di tích, di sản?

Sa Huỳnh là vùng đất có các di tích được chứng minh là cội nguồn phát triển tại khu vực duyên hải miền Trung, là một trong 3 trung tâm văn hóa quan trọng nhất trong thời đại kim khí Việt Nam.

Khu vực này, theo ông Cao Văn Chư, Phó giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch (VHTTDL) Quảng Ngãi, tỉnh đang phối hợp với Công ty Đoàn Ánh Dương khảo sát, xây dựng Dự án Bảo tồn phát huy không gian văn hóa Sa Huỳnh và hướng tới lập thủ tục đề nghị Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận Di sản văn hóa thế giới. Trước mắt, khu vực này đang được Bộ VHTTDL xem xét trình Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt.

“Bộ VHTTDL đang hướng dẫn ngành văn hóa tỉnh hoàn thiện hồ sơ, sớm trình Bộ để xin ý kiến Chính phủ công nhận văn hóa Sa Huỳnh là Di tích quốc gia đặc biệt”, ông Chư cho biết.

Điều này cũng được ông Nguyễn Đăng Vũ, nguyên Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Quảng Ngãi thông tin thêm: “Khi còn làm lãnh đạo Sở, tôi đã tiến hành hoàn thiện lần một Hồ sơ đề nghị Bộ VHTTDL công nhận không gian văn hóa Sa Huỳnh là di tích cấp quốc gia đặc biệt. Hội đồng Di sản quốc gia (Bộ VHTTDL) đã yêu cầu bổ sung không gian văn hóa Sa Huỳnh mở rộng đến đầm An Khê, giáp Hoài Nhơn (Bình Định), trong đó bao phủ cả diện tích cánh đồng muối Sa Huỳnh hiện tại”. 

Trong khi đó, tiến sỹ khảo cổ học Đoàn Ngọc Khôi, người trực tiếp tham gia Đề án đề nghị Bộ VHTTDL công nhận Sa Huỳnh là Di sản quốc gia đặc biệt cũng cho biết, theo văn bản của Bộ VHTTDL chỉ đạo quy hoạch không gian di sản phải khoanh vào đồng muối vì liên quan đến đời sống cư dân Sa Huỳnh. 

“Vừa rồi, chúng tôi đã tiến hành đo đạc khảo sát thực địa và cắm tọa độ. Tại vị trí này, mới đây đã phát hiện ra dấu tích làng cổ giai đoạn đầu công nguyên, liên quan đến việc sản xuất muối của cư dân cổ nên đã tiến hành khoanh vùng, đề xuất trong hồ sơ”, TS. Khôi cho biết.

Ông Khôi cũng kiến nghị, để hoàn thiện Hồ sơ và tránh chồng lấn, điều chỉnh cũng như “đè” lên di sản, di tích, làm mất đi giá trị không gian văn hóa cũng như phá vỡ quy hoạch tổng thể phát triển du lịch vùng Sa Huỳnh, khẩn thiết đề nghị UBND tỉnh Quảng Ngãi cân nhắc kỹ việc xây dựng dự án khu dân cư theo kiểu phân lô bán nền tại đây.

Để rộng đường dư luận và có thông tin hai chiều, chúng tôi đã gọi điện thoại, nhắn tin, nêu rõ mục đích cuộc gặp với ông Trần Em, Chủ tịch UBND huyện Đức Phổ, nơi dự án hiện diện, nhưng ông Trần Em chưa trả lời.